Message From Rev. Fr. Zaven Arzoumanian, Glendale, CA, on Abp. Yeghishe Gizirian of blessed memory

ԵՐՋԱՆԿԱՅԻՇԱՏԱԿ
                                                                    ԵՂԻՇԷ ԱՐՔԵՊԻՍԿՈՊՈՍ ԿԻԶԻՐԵԱՆԻ
                                                                                            ՅԻՇԱՏԱԿԻՆ
                                                                         «Ահա այր յորում ոչ գոյ նենգութիւն»

                                                                                                                          Դոկտ. Զաւէն Ա.Քհնյ. Արզումանեան
     Եղիշէ Սրբազան Հօր վախճանումը ցնցեց բազմաթիւ հոգիներ, մասնաւորաբար զինք մօտէն ճանչցողները։ Իր վախճանէն շաբաթ մը առաջ կը խօսէի իր հետ երբ իմացայ իր հիւանդութեան մասին։ Հիւանդանոցէն ապաքինած՝ Էմըրսընի Տարէցներու Տան մէջն էր երբ ձեռքի հեռաձայնը անմիջապէս բացաւ եւ ուրախացաւ որ զինք չէի մոռցած։ Խօսեցանք կէս ժամի չափ եւ յայտնեց թէ ոտքի վրայ էր մինչ ուրիշներ անկողնոյ կը ծառայէին եւ թէ այդ պատճառով ոչ ոքի հետ խօսելու առիթ չէր ունենար։ Ինքնատիպ նոյն թաւ ձայնով, վճիտ խօսքով, եւ լաւատես՝ վերադառնալու իր բնակարանը։ Աւաղ սակայն, շաբաթը անցաւ ու մեր սիրելի Եղիշէ Սրբազանն ալ այս աշխարհի իր երթը աւարտեց ապրելով լի ու լի, իննիսունի բացառութիւնը յարգելով, երկար եւ բեղմնաւոր տարիներ, հարստացնելով իր շուրջինները հոգիի ազնուագոյն շնորհներով, որոնցմով ինք հարստացած էր եօթանասունամեայ իր հոգեւոր եւ նուիրեալ ծառայութեամբ՝ առ ոտս իր պաշտած Փրկչին Քրիստոսի եւ Հայ Եկեղեցիին։
     Մեր Տէրը Յիսուս երբ իր աշակերտները կը կանչէր իր աստուածային ներթափանց նայուածքով, տեսաւ Նաթանայէլը, որ կոչուեցաւ Բարթողիմէոս, Հայաստանի Առաքեալը, ու զինք կոչեց այր մը որ նենգութիւն չկար մէջը։ Եւ երբ Նաթանայէլ հարցուց Յիսուսի թէ ինչպէս կը ճանչնար զինք, Տէրը ըսաւ թէ երբ թզենիի ծառին տակ նստած էիր, տեսայ քեզ, եւ Փիլիպպոսի միջոցաւ քեզ մօտս բերի։ Ահա Աւետարանական պարզ կոչում մը որ համեստօրէն պիտի չվարանիմ վերագրել Սիրելի Եղիշէ Արքեպիսկոպոս Կիզիրեանին զինք այնքան մօտէն ճանչցած ըլլալուս բարեբախտութեամբ։ Համեստութիւնը եղաւ իր բարձրութիւնը եւ այդ կը բաւէր հոգելից երիտասարդ հայորդիին որ հոգեկան իղձերը զարգացնելով հասնէր բարձրագոյն աստիճանի՝ արքեպիսկոպոսութեան, մնալով միշտ համեստ, բարի, հոգելից եւ պարտաճանաչ հայ հոգեւորականը «յորում ոչ գոյր նենգութիւն»։
     Ծանօթութիւնս երջանկայիշատակ Սբազան Հօր հետ կ՛երթայ ետ ուղիղ 66 տարիներ, 1949¬ի Սեպտեմբերին, երբ նոր մուտք գործած էի Անթիլիասի Ժառանգաւորաց Գ. Դասարանը, ուր նաեւ աշակերտեցանք նաեւ իրեն՝ նորընծայ Եղիշէ Հայր Սուրբին, երիտասարդ, գեղադէմ, պարտաճանաչ, որմէ մեր առաջին դասը սորվեցանք Հայ Եկեղեցւոյ Պատմութեան եւ Ծիսագիտութեան մասին։ Երկու տարի ետք, Գարեգին Ա. Յովսէփեանց մեծանուն Կաթողիկոսի Հայրապետական կարգադրութեամբ մեկնեցաւ Միացեալ Նահանգներ ուր որպէս բարի հովիւ ծառայեց Արեւելեան Թեմի շարք մը համայնքներուն, միակն ըլլալով անդադրում ծառայելու կարեւոր թիւով եւ որակով, մեծ ու փոքր, ծուխերու։ Գրեթէ ամէն համայնք վայելեց Եղիշէ Հայր Սուրբի հոգեշահ աշխատանքը՝ 1951 թուականէն սկսեալ։
     Յիսունչորս տարիներ առաջ եկայ նաեւ ես ծառայելու Արեւելեան Թեմէն ներս։ Եղիշէ Հայր Սուրբ չուշացաւ զիս հիւրընկալելու Ուստըրի իր համայնքէն ներս։ Տպաւորուեցայ իր ուղղամիտ եւ զուարթախոհ երիտասարդ հոգեւորականի պաշտօնէն զոր կը վարէր ամենայն լրջութեամբ եւ պատասխանատու դիրքով։ Աւագ եւ կրտսեր, երկուքս շատ յաճախ երջանկութիւնը ունեցանք եղբայրանալու, միշտ բերկրանքին ներքեւ իր համեստութեան ու անկեղծութեան որոնք իր կեանքի ուղին եղան անսակարկ եւ ուղիղ։
     Իր բարեհամբաւ ծառայութեան արձագանգը հնչեց Մայր Աթոռէն երբ 1982 թուին Ամենայն Հայոց Երջանկայիշատակ Վազգէն Ա. Կաթողիկոս հարցուց եթէ կ՛ուզէր Անգլիոյ Առաջնորդական թեմը զբաղեցնել։ «Այո, ըսի, կ՛երթամ» ըսեր էր Եղիշէ Հայր Սուրբը։ «Նախ Մայր Աթոռ եկէք» ըսած էր Հայրապետը, եւ Հայր Եղիշէ Ծայրագոյն Վարդապետ եպիսկոպոսանալով նոյն տարւոյն Տեառնընդառաջի օրը՝ Փետրուար 14¬ին, գործի անցաւ ու եղաւ թեմակալ Առաջնորդ Մեծն Բրիտանիոյ։ Ինքս Անգլիա ապրած ըլլալով որպէս ուսանող եւ Կիրակի օրերն ալ Առաջնորդանիստ եկեղեցին պաշտամունքի մասնակցելով, գիտէի կացութիւնն ու կարելիութիւնները։ Նորաօծ Եղիշէ Եպիսկոպոս Կիզիրեան կատարեց իր լաւագոյնը մօտ երկու տասնամեակ ու պատուաւոր ծառայութեան աւարտին վերադարձաւ Արեւելեան Թեմ։
     Նոր եպիսկոպոս ձեռնադրուած, այցի եկաւ նաեւ իր նախկին ծուխին ուր այս անգամ ես կը պաշտօնավարէի ուղղակի իրեն յաջորդելով։ Եպիսկոպոսական առաջին Սուրբ Պատարագը մատոյց Ս. Սահակ եւ Ս. Մեսրոպ Եկեղեցւոյ մէջ, մեր տան այցելութիւն մը տալով, մխիթարեց ծերունի հայրս, բաժնեկից եղաւ Տիրամօր հիւրասիրութեան, եւ մի քանի օրեր ետք մեկնեցաւ Անգլիա։ Տարիներ ետք, երկու պարագաներուն ալ, հօրս եւ մօրս յուղարկաւորութեան յատկապէս ներկայ ըլլալով ու նախագահելով մխիթարեց մեզ՝ յայտնելով իր ազնուագոյն նկարագիրը։ Մէկ անգամ կրցայ տեսնել զինք Լոնտոն երբ առիթով մը գիտաժողովի մը մասնակցելու գացեր էի։ Ուրախ էր եւ պատիւ կը զգար նաեւ Անկլիգան Եկեղեցւոյ մօտ որպէս Հայ Եկեղեցւոյ Արքեպիսկոպոս տիրական ներկայութիւնը բերելով։ Գոհ էր նաեւ Վեհափառ Հայրապետը որ չուշացաւ Եղիշէ Սրբազանը արքեպիսկոպոսութեան բարձրացնելու։
     Եթէ գրական վաստակ չթողուց իր ետին, Սրբազան Հայրը յարատեւ ընթերցասէր եւ գնահատող բարձրաստիճան հոգեւորական մը եղաւ։ Երբ գիրք մը կամ երկու կը ղրկէի իմ հրատարակութիւններէն, իսկոյն գրաւոր, շատ կարճ նամակով անպայման իր գոհունակութիւնը եւ գնահատանքը կը յայտնէր՝ անկեղծօրէն եւ եղբայրօրէն։ Վերջին իր նամակը, միայն ամիս մը առաջ, երբ ուղարկած էի Երջանկայիշատակ Շնորհք Պատրիարք Գալուստեանի երկու գիրքերուն թարգմանութիւնն իրենց հայերէն բնագիրներով։ Շնորհք Պատրիարքի հանդէպ բացառիկ հիացում ունէր, երբ Շնորհք Վարդապետ Գալուստեան 40¬ական թուականներուն իրենց տեսուչն ու ուսուցիչն էր Անթիլիասի Դպրեվանքին մէջ։ Վերջին անգամ տեսայ սիրելի Սրբազանը Նիւ Եորքի Ս. Ներսէս Աստուածաբանական Ճեմարանը ուր հրաւիրուած էի տեսչութեան կողմէ օր մը ամբողջ դասախօսելու։ Հոն էր Սրբազանը, երբեմնի իմ ուսուցիչը, նստած կը հետեւէր։ Վերադարձիս նամակ մը ստացայ գնահատանքով եւ ջերմ զգացումներով լի։
     Իմ կարգիս ես ալ կը հետեւէի հեռաւոր Գալիֆորնիայէն Եղիշէ Արքեպիսկոպոսին պարբերական քարոզներուն ու մանաւանդ շատ զգայուն հարցազրոյցը կը դիտէի իր բովանդակալից կեանքի մասին։ Որքա՜ն ջերմութիւն, հոգեւոր կեանքի նկատմամբ սէր եւ աննահանջ գնացք, որոնք այնքան անձնական կեանքի նոյնքան եւ իսկական ինքնութեան դրոշմ կը ձգէին զինք ունկնդրող ճեմարանականներուն վրայ, ինչպէս նաեւ իմ վրայ, տարիներու հեռարձակ փայլատակումներով։
     Սրբազան Հայրը ընթերցասէր եղաւ ըսի, եղաւ նաեւ քաջ քարոզիչ, առանց թուղթի կտոր մը աչքին առջեւ։ Հոգիէն կը բխէր, միտքէն կը փայլէր, եւ իր ուժեղ ձայնի թափով կը գրաւէր ունկնդիրները։ Յուզումով երիզի վրայ հետեւեցայ Սրբազան Հօր յուղարկաւորութեան եւ Վերջին Օծման Ս. Պատարագին՝ Ս. Վարդան Մայր Տաճարէն ներս, ունկնդրեցի Առաջնորդ Գերաշնորհ Խաժակ Արքեպիսկոհոս Պարսամեանի յուզիչ դամբանականը որ իսկապէս բացառիկ եւ ամենէն յարգի ու պատշաճ տուրքը եղաւ վախճանեալ բարձրաստիճան հոգեւորականին, որուն յուղարկաւորութիւնը կը կատարուէր Աւագ Չորեքշաբթի օր հանդիսաւոր եւ արժանի շուքով։ Խաժակ Սրբազան յուզեց մեզ երբ կը փոխանցէր լուսահոգի վախճանեալ Եղիշէ Սրբազան Հօր փափաքը Զատկի Կիրակին, այսօր, ներկայ ըլլալու Մայր Տաճար, եւ սակայն Աւագ Չորեքշաբթին կանխեց, եւ Խաժակ Սրբազանի յուզիչ խօսքը աւարտեցաւ՝ «Եթէ հոս չտօնեց Սուրբ Յարութեան տօնը, Երկնաւոր Հօր մօտ անտարակոյս արժանի պիտի ըլլար տօնելու Սուրբ Զատիկը»։
     Յիրաւի Միացեալ Նահանգաց Արեւելեան Թեմը իրպատմութեան մէջ ջինջ ու մնայուն բարձրութիւն մը արձանագրած է արդէն յանձին բարեյիշատակ Եղիշէ Արքեպիսկոպոս Կիզիրեանի բազում տարիներու հովուական ծառայութեան շնորհիւ։ Յիշատակն արդարոյն օրհնութեամբ եղիցի։

Սուրբ Զատիկ
Մարտ 27, 2016
                                                                             ARCHBISHOP YEGHISHE GIZIRIAN
                                                                                     OF BLESSED MEMORY
                                                                                              1926-2016

                                                                          “Behold a man in whom there is no guile.”

                                                                                                                               Fr. Zaven Arzoumanian, PhD

            The unexpected passing of His Eminence Archbishop Yeghishe Gizirian just before the Holy Week of 2016, despite his advanced and highly accomplished age, was truly shocking to so many souls, especially to those who knew him for decades. The Archbishop was 90. Born in Damascus, studied at the Seminary of the Cilician Catholicosate in Antelias, and upon graduation, ordained a celibate priest in 1947 by the Dean of the Seminary Bishop Terenig Poladian. As a student and an ordained deacon in 1944, the late Archbishop Yeghishe was blessed by the Eminent Catholicos Karekin I Hovsepianof the Geat House of Cilicia, when attending the Pontifical Consecration of the Catholicos in 1945.
            We realize that Jesus recognized his disciples’ identity before calling them, as he obviously did in the case with Nathanael (Bartholomew) who preached Christ in Armenia. When Nathanael was approaching Jesus, Jesus said, “behold a man in whom is no guile.” Nathanael said to him, “how do you know me?” Jesus answered him “before Philip called you, when you wereunder the fig tree, I saw you” (John 1:45-50). I will not hesitate to borrow this dominical identification and apply to our beloved Archbishop Yeghishe Gizirian, whose service to the Armenian Church was pure and sincere, a man in whom there was no guile.
            I called Archbishop Gizirian one week before his untimely passing, while recuperating at the Emerson Armenian Home for the Aged in New Jersey. He responded at once on his cellphone, sounding no different than usual, to tell me that he was previously hospitalized, and  was expecting to recover and leave Emerson. Unfortunately, just before Palm Sunday, he entered his eternal rest peacefully in his sleep, leaving behind grief and sorrow, after offering gracefully and abundantly all of his spiritual and most honorable and joyful gifts to so many for so many decades since 1951, both in America and the Great Britain. He was admitted to join the clergy of the Eastern Diocese the same year under Archbishop Tiran Nersoyan, Primate.
            In 1982, His Eminence was invited by His Holiness Vasken I, Catholicos of AllArmenians, to assume the office of the Primate of Great Britain, following his episcopal ordination in Holy Etchmiadzin on February 14. He served the Diocese in London for 18 years and, upon retirement, returned to New York and helped the seminarians at St. Nersess Theological Seminary as their Spiritual Father for the next 15 years.
            My acquaintance with the late Archbishop Gizirian goes back 66 years, when in 1949 I entered the Seminary in Antelias and was admitted as a third year seminarian. The newly ordained Very Reverend Father Yeghishe Gizirian was among our teachers, as he taught us history of the Armenian Church and Liturgy. Later, in 1962, I also arrived in the United States to serve in the Eastern Diocese, and Father Gizirian was the caring priest who welcomed me in his Worcester parish where he was serving at the time.
            Modesty and sincerity were the highlights of His Eminence, along with his penetrating sermons that he delivered eloquently. He was an avid reader of books and appreciating those who provided them on Armenian Christianity, religion and culture. The last time I met Yeghishe Srpazan was at the St. Nersess Seminary in New York where I was invited to lecture. He was there, my teacher, to hear the presentation of his junior brother. On my return, as always, he sent me a brief letter of praise and appreciation. He praised others from the height of his noble and sincere person, without expecting any such praise in return.
            His service in the Eastern Diocese as a pastor has proven phenomenal, reaching parishes far and near, small and large, wherever his service was needed. Upon his recommendation I succeeded him to serve at St. Sahag and St. Mesrob parish in Pennsylvania, before leaving for England, during which Archbishop Gizirian paid visits to our home to see my elderly father and be the guest of Diramyre. Years later, when my parents passed away, he was there to preside over their funerals.
             The longest living member among the former members of the Catholicosate of Cilicia, Archbishop Yeghishe Gizirian, silently and yet with firm conviction, stood in defense of the supremacy of the Mother See of Holy Etchmiadzin, preaching and advocating unequivocally the true and administrative unity of the Armenian Church under one supreme leadership in the person of the Catholicos of All Armenians. Above all, the late Archbishop committed himself to the Lord Jesus Christ for all the gifts he had received from above that enriched his ministry on earth. Seldom, if ever, we could hear complaint or anger for any reason uttered by this good shepherd, since everything was a challenge for him. This was recently verified by the personal video interview that we watched full of genuine and most satisfying experience administered to the Armenian Church and our Diocese.
            The tribute given during the Archbishop’s funeral was most deserving. The last rites of Holy Unction, special for the clergy, took place following the Divine Liturgy at St. Vartan Armenian Cathedral in New York, offered by Bishop Apkar Hovagimian, Primate of the Armenian Diocese of Canada. The presiding Archbishop was His Eminence Khajag Barsamian, Primate of the Eastern Diocese who delivered a moving eulogy. It was during the Holy Week, on Wednesday, and the Primate expressed the wish of the late Archbishop Yeghishe Gizirian to be present at the celebration on Easter Sunday at the Cathedral. Unfortunately Wednesday preceded Easter Sunday and, as the Primate put it, ’’if not here, we are confident the late Archbishop will celebrate the Holy Resurrection with Our Father in heaven’’.
            There is no doubt that the annals of the Eastern Diocese of North America will perpetuate the good memory of our beloved Archbishop of the Blessed Memory as lasting reminder, a voice and a presence to our future clergy generation.